İnsan düşünməkdən çəkinir, çünki düşünmək — özünlə üz-üzə qalmaq deməkdir. Çoxluğun kölgəsi, fərdiyyətin məzarına çevrilir. İnsanlar orada gizlənir, çünki orada cavab verməyə ehtiyac yoxdur. Sürü psixologiyası — bu, ruhun özünə qarşı imzaladığı səssiz təslim aktıdır. Bu, insanın içindəki işığı könüllü olaraq söndürməsi, başqasının kölgəsində yaşamağa razı olmasıdır. Halbuki, kölgədə böyüyən ağac heç zaman göyə ucalmaz — o, yalnız torpağın səssizliyində çürüyər.

Çoxluq — bəzən səssizliyin, bəzən də görünməyən cinayətin adıdır. Onlar haqqa susar, ədalətə göz yumar, yalanı alqışlayar. Bu alqışlar, cəmiyyətin ruhunu boğan görünməz zəncirlərdir. İnsanlar gündəlik rahatlığın xatirinə həqiqəti boğur, çünki həqiqət narahatlıq doğurur. Amma unudurlar: yalanla qurulan hər rahatlıq, gec-tez həqiqətin qəzəbi ilə dağılacaq.

Yalanlar sükutla örtülür, lakin bu sükut sonsuz deyil. Bir gün, susdurulmuş həqiqət qışqıracaq və cəmiyyətin yuxuda olan vicdanını silkələyəcək. Vicdanın səsi boğulsa da, ruhun dərinliyində hələ də bir haray qalır — o haray, insanın özünə dönmək istəyidir. Çoxluğun ayaq səsləri altında əzilən düşüncə, torpağın altından baş qaldıracaq və unudulmuş sualları yenidən gündəmə gətirəcək. Təkliyin içində doğulan fikir, minlərin içində itən səssizliyə meydan oxuyacaq. Haqq, külək kimidir — görünməz, amma istiqamət verəndir. Onu hiss edənlər, qaranlıqda belə yolunu azmaz.

Haqq, heç vaxt izdihamın içində doğulmur. O, səs-küyün deyil, sükutun dərinliyində pıçıldayır. Onu eşitmək üçün qulaq deyil, qəlb gərəkdir. Onu müdafiə etmək üçün isə sadəcə cəsarət yox, həm də öz rahatlığından keçməyə hazır bir ruh lazımdır. Çünki haqqı seçmək, bəzən tək qalmaq, bəzən də öz kölgənlə üz-üzə dayanmaq deməkdir. Amma unutma: təkliyin içində dik durmaq, yalanın içində əyilməkdən daha şərəflidir.

Zamanla insanın içindəki səs dəyişir. Əvvəlcə soruşur, sonra susur, sonda isə yadlaşır. İnsan öz səsini tanımadığı anda, artıq başqasının düşüncəsi ilə danışmağa başlayır. Bu, mənəvi parçalanmanın başlanğıcıdır — ruhun öz sahibini tanımadığı məqam.

Ey oxucu, əgər bu sətirlər səni narahat edirsə, demək ki, içində hələ də sönməmiş bir işıq var. O işığı qoru. Çünki bu qaranlıqda bircə şam belə, bütöv bir gecəni dəyişə bilər. Və bəzən, bircə insanın içində yanan o işıq, bütöv bir cəmiyyətin ruhunu oyatmağa yetər.

Mövsümağa Ədalətoğlu
Yazıçı, publisist